IATA Nedir?

IATA, Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği’nin (International Air Transport Association) kısaltmasıdır. Sadece havayolu firmalarının üye olabildiği IATA, küresel olarak güvenli, ekonomik ve sürdürülebilir bir hava ulaşımı ağı tesis etmeyi amaçlayan uluslararası bir ticaret kuruluşudur. IATA, bu amaçla dünya çapında yüzlerce acente ile de birlikte çalışır. Kuruluşu 1919’a dayanan IATA, bugünkü şeklini 2. Dünya Savaşı’ndan sonra, 1945’te almıştır. 

Peki IATA ne işe yarar, amacı nedir? Türkiye’de IATA üyesi olan havayolu şirketleri hangileridir?

IATA’nın Kuruluşu

Bugün 120 ülkeden 290 üyesi bulunan IATA, 1945 yılında Küba’nin başkenti Havana’da kuruldu. Havayolu firmaları arasında tüketici lehine güvenli, güvenilir ve ekonomik bir işbirliği ağı oluşturmayı hedefleyen IATA’nın bu tarihte 31 ülkeden 57 üyesi vardı. 

Kuruluşunda sadece Avrupa merkezli havayolu firmalarının üye olduğu IATA, 1939 yılında Pan America’nın katılımıyla kıtalar arası bir kimlik kazandı. Yıllar içinde üye sayısı artarken, IATA sayesinde uluslararası havacılıkta teknik ve hukuki bir çerçeve oluşturuldu. Bununla birlikte, uluslararası hava taşımacılığı açısından talepler ve IATA’nın sorumlulukları da çoğaldı. Fiyatlandırma, kimin nereye uçup uçamayacağı, farklı firmalarla yapılan aktarmalı uçuşlarda gelirin nasıl paylaşılacağı ve havayolları firmalarının kendi aralarındaki mali ilişkiler gibi konularda yeni soru işaretleri doğdu. IATA bugün tüm bu konularda uluslararası bir düzenleme ve denetleme mekanizması olarak hizmet ediyor.

Modern IATA aynı zamanda, dünyada ilk tarifeli uluslararası seferlerin sistematik olarak yapılmaya başlandığı 1919 yılında Lahey’de kurulan Uluslararası Hava Trafik Birliği’nin (International Air Traffic Association) de devamı niteliğindedir. 

IATA’nın Merkezi Nerededir?

IATA’nın merkezi Kanada’nın Montreal kentinde bulunuyor. Kurum, İsviçre’nin Cenevre şehrinde de idari ofislere sahip. Ayrıca Amman, Bangkok, Buenos Aires, Dakar, Londra, Nairobi, Rio de Janerio, Singapur ve Washington D.C.’de bölge ofisleri var.

IATA Ne İş Yapar?

IATA özetle, uluslararası yolcular, havayolu firmaları ve havalimanları için akılcı ve sürdürülebilir düzenlemeler getirerek bir kalite standardı oluşturulmasını amaçlar. Bu amaçla belirli kurallar koyar, düzenli denetimler yapar ve konferanslar düzenler. IATA’nın amaçları, 1945 tarihli Ana Sözleşme’de (Articles of Association) temel olarak şöyle sıralanmıştır:

• Tüm dünya halklarının yararına olacak şekilde güvenli, düzenli ve ekonomik hava ulaşımı koşullarının teşvik edilmesi, hava ticaretinin geliştirilmesi ve bu alanlardaki sorunların ele alınması,
• Doğrudan veya dolaylı olarak uluslararası hava taşımacılığı hizmeti veren teşebbüsler arasında işbirliğine aracı olmak,
• Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO - International Civil Aviation Organization) ve diğer uluslararası kurumlarla işbirliği yapmak.

(Kaynak: https://www.iata.org)

IATA’nın Görevleri Nelerdir?

IATA’nın görevleri, yukarıdaki genel çerçeve dahilinde ilk günlerde daha çok teknik meselelerle sınırlıydı. Ancak küreselleşme çağında uluslararası uçuş ağı genişledikçe bu görevler de arttı ve daha karmaşık hale geldi. IATA bugün, modern hava ulaşımı hizmetlerinde birçok somut görev üstlenir. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir:

• IATA, ICAO ile işbirliği içinde havayolu taşımacılığının standartlarını belirler. Bu çerçevede bilet fiyatları, bagaj sınırlamaları, ek bagaj ücretleri ve acente komisyon oranları gibi ayrıntıları denetler.
• Yük taşıma standartlarını denetler, uluslararası kargo operasyonlarını düzenler.
• Havayolları firmaları ve havalimanlarının uluslararası standardizasyonu IATA tarafından sağlanır.
• IATA, terminallerin işletilmesi ve yer hizmetleri konusunda standartları belirler.
• Üye havayolu firmalarının ve acentelerin sorunlarının ele alındığı bir platform görevi görür. Bu amaçla düzenli olarak konferanslar yapılır.

IATA Üyeliğinin Koşulları

IATA üyeliğine sadece havayolu firmaları başvurabilir. Başvuran firmaların en az iki yıldır havacılık hizmeti veriyor olması şartı aranır. Üye olabilmek için havayolu firmasının IATA Operasyonel Güvenlik Denetimi’nden (IOSA) geçmiş ve bu sisteme kayıt olmuş olması gerekir. Firmanın aynı zamanda, IOSA denetiminin her iki yılda bir tekrarlanması kuralını kabul ermesi de öngörülür. 

Üyelik isteyen havayolu firmasından başvuru ücreti olarak tek seferliğine ve geri ödemesiz olarak 15 bin dolar, kabul edilince de üyelik ücreti olarak ayrıca 15 bin dolar alınır. Üye firmalar IATA’ya yıllık olarak yaklaşık 13 bin dolar üyelik aidatı ile katkı payı olarak 500’er dolar öder. 

IATA Üyeliğinin Faydaları

IATA’ya üye olan havayolu firmaları birçok avantaj elde eder. Üye firmaların uluslararası tanınırlığı ve güvenilirliği artar, maliyetleri düşer. Üye firmalar, birçok iletişim kampanyası ile seminer, kongre ve eğitim programından faydalanır.

Türkiye’de Hangi Havayolu Firmaları IATA Üyesi?

Türkiye’den Türk Hava Yolları, Pegasus Havayolları, AtlasGlobal, Onur Air, FreeBird Havayolları, Sun Express, Corendon ve MNG Havayolları IATA üyesidir. 

IATA Kodları Nasıl Belirlenir?

IATA’nın havayolları ve havalimanlarına atadığı üç harfli kodlar, havacılık sektöründe adeta iletişim dili haline gelmiştir. Havayolu firmalarını, kalkış ve varış noktalarını, trafik belgelerini ayrı ayrı listeleyen bu kodlar, dünya çapında hava taşımacılığını kolaylaştırır.

Havayolu firmaları, sadece kendilerine ait olan IATA kodlarını rezervasyon, planlama, iletişim, bilet kesme, kargo belgeleme veya başka birçok amaç için kullanır. Sözgelimi, Türk Hava Yolları’nın IATA kodu TK, Pegasus Havayolları’nınki ise PC’dir. İki firma da, dünyanın her yerinde biletlerini bu kodla keser, yolcuların ve sektör çalışanlarının işini kolaylaştırmak için uçuşlarının başına bu kod eklenir.

IATA aynı zamanda, havalimanlarına da kodlar atamıştır. Örneğin, Ankara Esenboğa Havalimanı’nın kodu ESB, Paris’teki Charles de Gaulle Havalimanı’nın kodu ise CDG’dir. Dünyanın herhangi bir yerindeki yolcu, hangi havayolu firması ile olursa olsun, gideceği havalimanını bu kod üzerinden tanır.

IATA’nın, uçuş için teslim edilen her bir bagaja özel olarak atanan etiket kodları da bulunur. Bu sayede, valizlerin kaybolma riskinin azaltılması hedeflenir.

IATA Acentası Nedir?

Seyahat ve kargo acentalarının alabileceği IATA akreditasyonu, acentalar ve havayolu firmaları arasındaki iş ilişkisini kolaylaştırmayı amaçlar. Aynı zamanda, havayolu firmalarına da dünyanın birçok köşesinde güvenilir biçimde temsil edilme imkânı tanır. 

Bir kurum olarak IATA olmanın birçok faydası vardır. IATA akreditasyonuna sahip seyahat acentaları, IATA üyesi havayolu firmalarının iç ve dış hat uçuş biletlerini satma yetkisine sahiptir. Bu akreditasyon, IATA’nın acenta, havayolu firması ve ulaşım tedarikçileri arasındaki fatura ve ödemelerin görülmesini sağlayan Faturalandırma ve Anlaşma Planı (BSP) isimli programına da erişim sağlar. 

Akreditasyon belgesi, acentalara uluslararası sözleşmeler için tanınırlık sağlar; IATA logosunu yazışmalarında kullanma imkânı da tanır. Acentalar ayrıca bu akreditasyon sayesinde havayollarının özel indirimlerinden yararlanabilir ve IATA eğitimlerine katılma fırsatını elde edebilir.

IATA akreditasyonu sahibi seyahat acentalarının da havayolu firmaları veya havalimanları gibi kendilerine ait IATA kodları vardır.

IATA Acentası Nasıl Olunur?

Sektörde prestij göstergesi sayılan IATA akreditasyonunu alabilmek için acentaların yerine getirmesi gereken ilk koşul, bulunduğu ülkede seyahat acentası işletme belgesine sahip olmaktır. Başvuru formu ile birçok belge de istenmektedir.

Üye adayı acentalardan başvuru sırasında belirli bir ücret ödemeleri talep edilir. Bu ücret ülkeden ülkeye değişmektedir. Kabul edilen acentalardan ayrıca kayıt ücreti ve yıllık üyelik aidatı da alınır.

IATA’nın Çevre Politikası

IATA, küresel ısınma ve uçak yakıtları konusunda da bir vaatlerde bulunuyor. Üye firmalar, şu üç hedef üzerinde anlaşmış durumda:

• 2009-2020 arasında yakıt verimliliğini her yıl yüzde 1.5 oranında artırma,
• 2020’den itibaren, havacılık kaynaklı karbon emisyonuna bir üst sınır getirilmesi,
• 2050 yılına gelindiğinde, havacılık kaynaklı net karbon emisyonunun 2005 seviyelerine kıyasla yüzde 50 oranında azaltılmış olması.