Uçuşlarda Overbooking Nedir?

Biletinizi haftalar önce aldınız, havalimanına vaktinde gittiniz. Fakat check-in sırası geldiğinde elinizde valizle o beklenmedik cümleleri duydunuz: “Uçakta yer kalmadı, uçuşunuz overbooked olmuş.” Türkçe’de ‘çifte rezervasyon’ olarak da bilinen overbooking uygulaması, esasında seyahat sektöründeki firmaların maliyeti en aza indirip kâr oranını maksimize etmek için sıklıkla uyguladığı bir strateji.

Peki uçuşlarda overbooking nedir? Havayolu firması nasıl olur da sizin koltuğunuzu başkasına satar? Overbooking durumunda yolcuların hakları nelerdir? İşte, kafa karıştıran overbooking uygulaması hakkında bilmeniz gereken her şey...

Overbooking Nedir, Neden Yapılır?

Uçuşlarda overbooking en temel anlatımıyla, bir havayolu firmasının uçaktaki koltuk sayısından daha fazla yolcuya bilet satması anlamına gelir. Havayolu firmaları bu uygulamayla, uçağa son anda çeşitli sebeplerden ötürü binmeyen yolcuların (no-show) koltuklarının da dolmasını garanti etmeyi, kapasite israfını azaltmayı ve kâr elde etmeyi hedefler. 

Örneğin, 100 koltuğu olan bir uçakta 115 yolcuya bilet satılması, o uçakta overbooking yapıldığı anlamına gelir. Bu örnekte, önceden bilet almış yolcuların en az 15’inin uçuşa gelmemesi halinde bile, havayolu firması uçuşu tam kapasite ile gerçekleştirmiş olur. Ancak bilet satılan tüm yolcuların gelmesi halinde, bazı yolcular mağdur olur ve firma çeşitli tazminat formüllerini devreye sokmak durumunda kalır. Dolayısıyla, overbooking uygulaması yolcular için sinir bozucu olduğu kadar, havayolları için de riskli bir stratejidir.

Overbooking Oranı Nasıl Hesaplanır?

Overbooking, esasında havayolu firmaları için arka planında çok ayrıntılı olasılık hesaplarının yapıldığı bir uygulamadır. Zannedildiği gibi yılın ve günün her zamanında, her uçuşta, aynı oranda yapılmaz.

Overbooking oranı, yani hangi uçuşta en fazla kaç biletin fazladan satılmasının mantıklı olduğu, temel olarak bir önceki yılın gelmeyen yolcu oranlarına göre hesaplanır. Ancak uçuşun süresi, söz konusu destinasyonu daha çok turistlerin mi yoksa iş insanlarının mı kullandığı, sezon ve talep yoğunluğu gibi faktörler olasılık hesaplarında dikkate alınır. 

Uzun uçuşlarda son anda gelmeyen yolcu oranının daha düşük olduğu, çoğunluğu iş insanlarının oluşturduğu rotalarda ise gelmeyen yolcu oranının daha yüksek seyrettiği varsayılır. Yüksek oranda no-show olasılığı bulunan uçuşlarda daha fazla overbooking oranı görülür. Havayolu firmaları aynı zamanda, talebin daha fazla olduğu uçuşlarda da kâr olasılığının yüksek olması nedeniyle overbooking eğilimindedir.

Tüm bu hesaplamalar, overbooking nedeniyle uçamayan olası yolculara ödenecek cezanın da denkleme dahil edildiği karmaşık matematiksel modellere dayanarak yapılır. 

Overbooking Durumunda Yolcuya Hangi Alternatifler Sunulur?

Dünya çapında havayolları firmalarının hemen hepsi, overbooking nedeniyle mağdur edilen yolculara benzer bir protokol uyarınca alternatifler önerir. Genellikle, geç check-in yapan yolcuların uçağa alınmaması veya yeterli yer varsa Business Class’a kaydırılması eğilimi devreye sokulur. Eğer yolcu uçuşta başka sınıfa kaydırılamaz ve overbooking tazminatını reddedip uçağa binmekte ısrar ederse, uçuştan gönüllü olarak vazgeçecek yolcular aranır. Bu yolculara, bekleme süresi de hesaba katılarak gerekirse konaklama ve yeme-içme ücreti teklif edilir, tazminat verilebilir ve karşılığında daha sonraki bir uçuşu kabul etmeleri amaçlanır. Yeterli sayıda gönüllü yolcu bulunmaması halinde, havayolu firması yolcular arasında tercihte bulunabilir ve zorla indirilecek olanları kendisi belirleyebilir.

Overbooking Durumunda Yolcuların Hakları Nelerdir?

Overbooking nedeniyle uçağa alınmayan ve bu durumu belgeyle kanıtlayabilen yolculara çok sayıda hak tanınmıştır. Avrupa Birliği’nde uygulanan kurallar şöyledir:

Tazminat

Overbooking nedeniyle bir uçağa kendi isteğiniz dışında binemiyorsanız ve havayolu firmasının sunduğu alternatif uçuş 3 saatten uzun bir gecikmeye yol açıyorsa, 600 euroya kadar tazminat hakkı doğar. 

• 0 - 1500 km arasındaki yolculuklarda, Avrupa içinde ve dışında 250 euro;
• 1501 - 3500 km arası yolculuklarda,  Avrupa içinde ve dışında 400 euro;
• 3501 km ve üzerindeki yolculuklarda 600 euro tazminat hakkı vardır.

Havayolu şirketinin kısa mesafeli uçuşlarda 3 saat içinde, uzun uçuşlarda 4 saat içinde yolcuya alternatif sunması halinde, tazminat miktarı yüzde 50 oranında düşebilir

İade veya Başka Uçuş

Havayolu firması aynı zamanda, biletin ücretini iade etmek, sizi gideceğiniz yere en erken tarihte ulaştırmak veya daha geç bir tarihte ulaştırmak olmak üzere üç seçenek sunmak durumundadır.

Konaklama, Yeme - İçme

Overbooking nedeniyle mağdur olan yolcuya sunulan alternatif için bekleme süresinin 8 saati geçmesi halinde, yolcuya ücretsiz konaklama ve ulaşım sağlanmalıdır. Havayolu firması, yolcunun bekleme süresindeki yeme-içme masraflarını da karşılamakla yükümlüdür.

IATA Overbooking’e Neden İzin Veriyor?

Overbooking, Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği'nin (International Air Transport Association- IATA) belirli bir çerçevede izin verdiği bir uygulamadır. Kurumun internet sitesinde yer alan açıklamada, havayolu firmalarının gelmeyen yolculardan boşalan koltukları son anda veya uçak havadayken satamayacağına dikkat çekilmiş, iyi yönetilen bir overbooking politikasının yolcular için de faydalı olduğu savunulmuştur. 

IATA, havayollarının overbooking uygulamasıyla önüne geçilen zarar ve bu yolla sağlanan kâr sayesinde yolculara daha ucuz bilet, daha fazla seçenek ve daha esnek erteleme koşulları sunduğunu belirtmiştir.

İlgili içerik: IATA Nedir?

Yolcular Overbooking’den Nasıl Kaçınabilir?

Yolcuların özellikle yoğun sezonlarda overbooking nedeniyle mağdur olmaktan kaçınmak için öncelikle check-in işlemlerini önceden ve internet üzerinden yapmaları tavsiye edilir. Uçuşunuzdan 24 saat önce online check-in yapmak, koltuğu seçmek veya havalimanına erkenden giderek check-in sürecini erken tamamlamak, overbooking nedeniyle geri çevrilme riskini düşürecektir. 

Check-in konusunda her havayolunun farklı kuralları olabileceğini, iç hat ve uluslararası uçuşlarda bu sürelerin değişebileceğini unutmayın.

Havalimanında uçağın kalkacağı kapıya erken gitmek, daha az rağbet gören gün veya saatteki uçuşları tercih etmek de overbooking riskini azaltabilir.

Öte yandan, overbooking uygulaması genellikle ekonomi sınıfı yolcuları mağdur eder. Business veya First Class biletlerde overbookinge takılmak pek söz konusu olmaz.

Tartışmalı Overbooking Uygulamaları

Avrupa Birliği’nde overbooking halinde sıkı tazminat kuralları getirilerek yolcuların mağduriyeti büyük ölçüde azaltılmış görünse de, ABD’deki uygulamalar için aynısını söylemek zor.

Delta, ABD’nin en büyük üç havayolu firması arasında en yüksek overbooking oranına sahip olanı. Son istatistiklere göre, kurumun her 100 bin yolcusundan 96’sı overbooking sebebiyle bilet aldıkları uçuşa binemiyor. Delta, Nisan 2017’de de ABD’nin doğusundaki kötü hava koşulları nedeniyle beş gün içinde 3 bin 200 uçuşunun iptal olması, sonraki uçuşların da bu nedenle aşırı yüksek overbooking oranlarına çıkmasıyla gündeme gelmişti. Şirket bu nedenle geri çevrilen yolculara alışılmışın üzerinde tazminatlar vermişti. Öyle ki, üç yolcuya 11 biner doların üzerinde ödeme yapılmıştı.

Yine Nisan 2017’de, bir United uçuşundan bir yolcunun zorla indirilmesi uluslararası basının manşetlerine taşınmıştı. Chicago O'Hare Uluslararası Havalimanı’nda yaşanan olayda, uçakta dört mürettebata yer açılması için dört yolcunun inmesi gerekmiş ancak kimse gönüllü olmamıştı. Havayolu firmasının bu nedenle kendisinin seçtiği dört yolcudan biri olan doktor David Dao Duy Anh, United görevlileri tarafından uçaktan polis zoruyla indirilmişti. Ertesi gün hasta göreceği gerekçesiyle indirilmeyi reddeden yolcu polise direnmiş ve çıkan arbedede bilincini kaybedecek şekilde yaralanmıştı. Bu esnada diğer yolcuların çektiği görüntüler internette viral olmuş, tepkiler nedeniyle hisse fiyatları çöken United firması özür dilemek zorunda kalmıştı.